Ta vẫn hay quen miệng nói “nghèo khổ” hay “nghèo hèn”, lâu dần, ta không còn biết đến một cảnh giới mà chỉ có nghèo nhưng không khổ, nghèo nhưng không hèn. Đó là cảnh giới của Trang Tử, Lão Tử, Phật Thích Ca và các cao nhân đắc Đạo.
Trang Tử bận áo vải mà vá, giầy cột bằng dây gai. Gặp Ngụy Vương, Ngụy Vương nói: “Tiên sinh khổ não thế ư?”.
Trang Tử trả lời:
“Nghèo, chứ không khổ. Kẻ sĩ có đạo đức không bao giờ khổ. Áo rách giầy hư là nghèo, không phải khổ. Đó chẳng qua vì không gặp thời mà thôi. Phàm con khỉ con vượn nhảy nhót được thong thả là nhờ gặp được rừng cây to cành dài, trơn tru dai dẻo. Dù cho bậc thiện xạ như Phùng Mông cũng không sao hạ nó được. Nếu nó rủi gặp phải cành cây khô, gai góc thì sự hoạt động ắt khó khăn chậm chạp. Cũng thời một con thú mà sự cử động dễ khó khác nhau, chẳng qua vì gặp phải hoàn cảnh không thuận làm cho nó không tự do dùng tận sở năng của nó. Nay, sinh không nhằm thời, trên thì hôn ám, dưới thì loạn tặc, lại không muốn cực nhọc vất vả có được không?”.
***
Ta vẫn hay quen miệng nói “nghèo khổ” hay “nghèo hèn”, ấy là vì ta vẫn đồng nhất chúng với nhau. Đã nghèo là phải khổ, nghèo là phải hèn. Chúng ta có vẻ rất quả quyết về điều ấy. Nên thay vì chỉ nói “nghèo” thì ta tự ý thêm cho nó “khổ” hoặc “hèn”. Lâu dần, ta không còn biết đến một cảnh giới mà chỉ có nghèo nhưng không khổ, nghèo nhưng không hèn. Đó là cảnh giới của Trang Tử, Lão Tử, Phật Thích Ca và các cao nhân đắc Đạo.
Người ta còn khổ vì cái nghèo là bởi họ không chịu được sự thiếu thốn của vật chất, sự giày vò của xác thịt, sự dằn vặt của cái tâm chấp trước vào danh lợi, vào hình thức con người trong đó có sĩ diện của bản thân (danh)… hay sự trói buộc của cái tình yêu ghét của con người thế gian đối với cảnh nghèo của họ. Có người không thấy nghèo là khổ, nhưng bị người thân, vợ con dằn vặt mà khổ lây, ấy cũng là bị tình làm động tâm. Cho nên, chấp vào Danh, Lợi, Tình thì mới thấy nghèo là khổ, nghèo là hèn.
Tất nhiên, đối với thường nhân chúng ta, nghĩ thế cũng không sai. Nhưng chúng ta đừng quên rằng vẫn có những bậc Thánh nhân xem thường Danh, Lợi, Tình dù họ không lấy khổ hạnh làm mục đích. Những bậc ấy xem thường sự khổ, thậm chí lấy khổ làm vui, nhưng mục đích cuối cùng là thoát ra khỏi cái khổ của con người thế gian. Thời nào cũng có những người như vậy.
Ngụy Vương, một quân vương đứng đầu một nước, trên cả muôn người nhưng vẫn là một thường nhân, lại từ cái khổ của “bụng ta” suy ra cái khổ của “bụng người” tức là của Trang Tử thì suy thế nào được. Chẳng phải như con chim cưu, con ve sầu mãi mãi không hiểu được con chim Bằng ở bể Bắc cánh lớn đến mấy nghìn dặm sao phải bay đến chín ngàn dặm cao để thấy màu xanh của vô cùng thăm thẳm?
Cũng như lý luận thô thiển của Bắc Kinh rằng họ đã giúp Tây Tạng, giúp người Tạng hiện đại hóa. Nếu không có họ thì người dân Tây Tạng làm gì có đường nhựa, đường sắt mà đi, làm gì có cao ốc mà ở, làm gì có các tiện nghi vật chất như bây giờ. Nên chính quyền Bắc Kinh đã giúp cho Tây Tạng phát triển, người dân Tây Tạng bớt khổ, người Tạng phải biết ơn chứ sao lại chống đối? Họ hoàn toàn không cần xét đến người dân Tây Tạng, một dân tộc thuần tín ngưỡng Mật giáo, có cần đến sự “phát triển”, “hiện đại hóa” ấy hay không? Có coi cuộc sống thiếu vắng những tiện nghi ấy là khổ hay không? Có đặt mục tiêu cuộc đời là hưởng thụ những tiện nghi vật chất hay không?
Cái người dân Tây Tạng cần là Bắc Kinh phải tôn trọng tín ngưỡng của họ, tôn trọng quyền tự do của họ, đừng đập phá chùa chiền, đánh đập sư tăng, hãy trả lại cho họ đất trời, thiên nhiên và văn hóa của dân tộc Tạng.
Hãy quay lại câu chuyện giữa Trang Chu và Ngụy Vương về chữ “nghèo”. Bậc trí giả đã thông hiểu lẽ huyền diệu của tạo hóa, tỏ tường thiên cơ, nắm rõ thịnh suy của xã hội, của đời người thì còn đặt mục tiêu trở thành “phú gia địch quốc” để hưởng cái sung sướng ngắn ngủi chật hẹp của kiếp người nữa chăng? Đã không mong giàu thì ắt họ không thể giàu.
Nhưng dù bậc trí giả chẳng cầu sự giàu sang thì đấng minh quân biết trọng người hiền cũng phải rước họ về làm thầy mà đãi vào bậc thượng khách để mong họ ra sức cho nước nhà cường thịnh. Người hiền, kẻ tài cao chí cả sống trong nước của vua mà vua chẳng thèm ngó ngàng gì tới thì nói gì đến dân thường? Có phải vua mới chính là kẻ nghèo trí tuệ hay không? Người tài mà lại phải mất thời gian lo cơm ăn áo mặc thì sao có thì giờ đóng góp cho quốc gia? Ấy là lãng phí. Mà người tài bị lãng phí thì có phải đất nước sẽ nghèo đi không? Không phải lỗi của nhà cầm quyền như Ngụy Vương thì lỗi của ai?
Rõ là như lời Trang Chu: “Sinh không nhằm thời, trên thì hôn ám, dưới thì loạn tặc lại không muốn cực nhọc vất vả có được không?”.
Ấy, hoàn cảnh như thế, thời thế như vậy, muốn không nghèo cũng khó. Cũng đành như con vượn con khỉ sống ở nơi cành khô dễ gãy, gai góc khó trèo, như hạt giống gieo vào sa mạc mà thôi.
Tỉnh Thức
Đăng theo ĐKN
