Tân Thế Kỷ – Tính đến thời điểm hiện tại, Việt Nam đứng thứ ba thế giới về trữ lượng đất hiếm với trữ lượng 22 triệu tấn. Có ý kiến cho rằng Việt Nam có thể bỏ lỡ cơ hội chiếm lĩnh thị trường đất hiếm nếu không kịp thời đầu tư khai thác. Có ý kiến lo ngại rằng nguy cơ gây ô nhiễm môi trường khi khai thác loại quặng này rất cao.
Khoáng sản đất hiếm
Trên thế giới, REE – oxit đất hiếm hoặc lanthanide – là một tập hợp của 17 kim loại nặng mềm màu trắng bạc. Các nhà khoa học, địa chất học xác định có 17 nguyên tố đất hiếm là lantan (La), xeri (Ce), praseodymium (Pr), neodymium (Nd), promethium (Pm), samarium (Sm), europium (Eu), gadolinium (Gd), terbium (Tb ), dysprosi (Dy), holmi (Ho), erbi (Er), thulium (Tm), ytterbium (Yb), lutetium (Lu), scandium (Sc) và yttrium (Y).
Theo các chuyên gia đất hiếm sở dĩ “hiếm” vì có thể chiết tách ra các kim loại có giá trị phục vụ nhiều ngành kinh tế như chế tạo nam châm, tuabin điện gió, xe điện, xử lý môi trường, quốc phòng và công nghệ cao.
Giới chức Việt Nam kỳ vọng với việc sở hữu lượng dự trữ đất hiếm trị giá khoảng 3.000 tỉ đô la sẽ giúp phát triển kinh tế và nâng cao vị thế địa chính trị.
Theo ông Nguyễn Văn Nguyên, Tổng cục phó Tổng cục Địa chất và Khoáng sản thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường, đất hiếm ở Việt Nam được các chuyên gia Liên Xô phát hiện vào những năm 1960 ở Lao Cai, Lai Châu và sau này phát hiện thêm các mỏ lớn ở Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Nghệ An, Kon Tum, Lâm Đồng. Năm 2014, Chính phủ đã cho phép Tập đoàn Than – Khoáng sản khai thác đất hiếm dạng hấp phụ ion nhưng vẫn chưa đem lại hiệu quả.
Đất hiếm trở thành “lợi thế cạnh tranh” của các cường quốc công nghiệp. Giữa bối cảnh cạnh tranh quyết liệt, một số quốc gia đã dùng đất hiếm để thách thức, mặc cả với các nước có nhu cầu cao về nguyên liệu này như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc. Vì vậy, việc chậm triển khai các dự án đất hiếm sẽ khiến Việt Nam đánh mất cơ hội.
Phía Tổng cục Địa chất và Khoáng sản cho biết, công nghệ chế biến đất hiếm được coi là bí mật nên nhiều đối tác nước ngoài không bán, không chuyển giao khiến việc hợp tác gặp nhiều khó khăn.
Hiện nhiều đơn vị trong nước đã nghiên cứu thành công chế biến sâu đất hiếm ở quy mô phòng thí nghiệm. Tuy nhiên, muốn triển khai ở quy mô công nghiệp cần phải thử nghiệm ở thực địa và khi đó lại phải được phép của công ty được cấp phép khai thác mỏ đất hiếm, cơ quan chức năng của tỉnh có mỏ, tiếp đó mới đến việc cấp đất, cấp khoáng sản phục vụ nghiên cứu.
Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam cho rằng, Việt Nam có thể bỏ lỡ cơ hội chiếm lĩnh thị trường đất hiếm nếu không kịp thời đầu tư để khai thác tài nguyên này.
Nguy cơ ô nhiễm môi trường từ việc khai thác đất hiếm
Các nhà khoa học khuyến cáo rằng, nguy cơ gây ô nhiễm môi trường khi khai thác loại quặng này rất cao. Điều này đòi hỏi chúng ta phải có những nghiên cứu kỹ lưỡng về công nghệ cũng như sự kín kẽ trong các chính sách pháp luật.
Việc triển khai các dự án khai thác đất hiếm sẽ mang lại lợi ích kinh tế. Theo tính toán của giới khoa học, giá thị trường hiện là 800 USD/tấn đất hiếm, nếu tách riêng các nguyên tố có trong đất hiếm để bán, giá sẽ tăng lên nhiều lần, khoảng 1 triệu USD/tấn nguyên tố.
Tuy vậy, khai thác đất hiếm tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao hơn khai thác than đá, dầu mỏ rất nhiều. Vì chế biến đất hiếm phải dùng nhiều loại hóa chất có ảnh hưởng đến môi trường, dẫn đến nguy cơ huỷ diệt thảm thực vật. Ngoài ra, trong đất hiếm có những khoáng chất mang tính phóng xạ với cường độ cao hơn những loại phóng xạ khác.
Theo TS. Nguyễn Thúy Lan, Viện Khoa học Mỏ – Luyện kim, khai thác và chế biến quặng đất hiếm sinh ra một khối lượng lớn chất thải. Đất đá thải trong khai thác quặng đất hiếm được lưu giữ trong các bãi thải và thường phơi lộ trong môi trường, nên các chất độc hại như các chất phóng xạ, sulphides, fluorites và kim loại nặng trong đất đá thải sẽ hòa tan và lan truyền tới các thủy vực, rò rỉ vào hệ thống nước ngầm và đất đai.
Quặng đuôi thải ra từ quá trình tuyển quặng đất hiếm được lưu chứa trong các hồ thải cũng là nguồn có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường lớn. Các thành phần độc hại trong quặng đuôi khi hòa tan có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường đất, nước và không khí, bao gồm các kim loại như Al, Ba, Be, Cu, Pb, Mn, Zn, các chất phóng xạ (Th và U), fluorides, sulphate, hóa chất tuyển…
Những tác hại từ quá trình khai thác quặng đã được thực tế minh chứng tại Trung Quốc. Nhiều năm trước Trung Quốc là nước khai thác đất hiếm nhiều nhất, với sản lượng 120.000 tấn mỗi năm, chiếm 97% thế giới. Nhưng sự khai thác ồ ạt với công nghệ lạc hậu đã khiến sông Hoàng Hà, nguồn nước quan trọng của hơn 150 triệu dân bị đe dọa bởi chất thải từ mỏ khai thác đất hiếm.
Tại tỉnh Quảng Đông, dân cư đang cố gắng cải tạo những cánh đồng lúa và suối, kênh… đã bị hủy hoại bởi nguồn axít cực mạnh rò rỉ từ những khu khai thác đất hiếm gần đó. Thậm chí, động vật nuôi cũng bị chết, mùa màng không còn, dân số từ 2.000 người giảm xuống còn vài trăm người do bệnh tiêu chảy, loãng xương, tim phổi.
Chính vì vậy, năm 2012 Trung Quốc đã bắt đầu ngừng xuất khẩu đất hiếm, giảm sản lượng khai thác và ban hành các văn bản luật để siết chặt việc khai thác đất hiếm.
Vũ Nam tổng hợp.
Kinh tế Việt Nam năm 2023 tồn tại nhiều khó khăn, thách thức
Tân Thế Kỷ *Truyền Thống – Nhân Văn – Trung Thực*
