TTK – Hoàng Liên Sơn là dãy núi được mệnh danh “nóc nhà Đông Dương”, nơi đây luôn là thách thức của bất kỳ ai muốn chinh phục. Tại chốn hoang sơ ấy luôn ẩn chứa những bí mật mà khi khám phá ra bất cứ ai cũng phải trầm trồ, thán phục sự kiến tạo tuyệt vời của thiên nhiên.
Hoàng Liên Sơn là một dãy núi có độ dài khoảng 180km bắt đầu từ Tây Bắc đến Đông Nam, nối liền hai tỉnh Lào Cai và Lai Châu, và đến tận phía Tây của Yên Bái. Đây cũng là nơi cư ngụ của nhiều loài động, thực vật quý hiếm.
Cá đắng chính là một loài cá đặc biệt của dãy núi này. Theo nhiều nguồn tin ngày xưa những khe núi, nước chảy qua những trảng bạt ngàn cây hoàng liên, rêu đá cũng có vị đắng và đặc biệt có một loại cá ăn thứ rêu đá này và sống trong nước khe ấy nên thịt cũng có vị đắng. Và kể từ đó, loài cá này được gọi tên là ‘Cá đắng’ hay ‘ Cá sâm”.
Trong ghi chép của sách đỏ IUCN năm 2012, cá đắng là một chi cá trong họ cá bám đá Balitoridae thuộc bộ cá chép Cypriniformes, đây là chi cá bản địa của vùng phía Đông châu Á.
Loại cá này chỉ sống ở nơi rất cao, rất lạnh, thậm chí băng giá. Loài cá này cực kỳ hiếm, chỉ có ở độ cao trên 2000m, nguồn nước quanh năm giá lạnh, phải có nhiều kinh nghiệm, mới biết được nơi cá đắng trú ẩn.
Thông thường chúng trốn ở những đoạn có vụng nước và có nhiều hang ngầm, khe đá, nước chảy mạnh, thi thoảng lại thấy những con cá từ vách đá nhao đầu ra ngoài, rồi bị bắt lại.
Cá đắng hay còn gọi là cá sâm sinh sống ở suối Sàng Mà Pho, xã Sin Súi Hồ, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu. Ngoài ra, người ta còn tìm thấy chúng ở hai con suối khác là Hoàng Chù Van và Chảng Phàng. Chúng là loài cá bản địa, rất hiếm và được người dân địa phương ví rằng “quý như vàng”, “quý như nhân sâm”.
Cá đắng có kích thước nhỏ như ngón tay hoặc to hơn một chút. Lưng cá màu đen bóng, bụng màu trắng, vây xen lẫn sọc đỏ, khá giống với cá bống.
Cá đắng thường bám vào đá để ăn rong rêu ở những con suối chảy mạnh, rất lạnh, nên còn gọi chúng là cá bám đá. Giống cá đắng khôn ranh, không bao giờ chui ra khỏi hốc đá. Cả đời nó chỉ chui trong hốc đá tối tăm, không bao giờ chịu ló đầu ra.
Phiên bản cá chiên thu nhỏ
Đối với người bản địa, cá đắng là một trong những món ăn đặc sản mang hương vị khó quên. Cá đắng có hình dạng của một con cá chiên thu nhỏ. Những con cá bằng ngón tay, thân đỏ lẫn đen, bụng trắng hếu. Thịt cá đắng có vị lạ.
Khi ăn, vị đắng của con cá tan nhanh trong miệng, chỉ vài giây sau, là vị ngọt cuống quýt nơi đầu lưỡi, lan xuống cuống họng, là thứ mùi vị của sâm quý, chứ không phải của cá.
Cắn miếng cá thấy vị đắng thanh mát của thịt, nhưng rồi vị ngọt nhanh chóng tan trên đầu lưỡi. Người dân bản địa nơi này cho rằng, ai may mắn lắm mới được thưởng thức món cá độc nhất vô nhị ở đất Tây Bắc này.
Loài cá chỉ có thể bị bắt bằng cách “chuốc say”
Trong hành trình đi săn lùng loài cá đắng ở Hoàng Liên Sơn, báo An ninh Thủ đô dẫn lời của người dân bản địa cho hay: “Phải có nhiều kinh nghiệm, mới biết được nơi cá đắng trú ẩn. Thông thường chúng trốn ở những đoạn có vụng nước và có nhiều hang ngầm, khe đá, nước chảy mạnh.”
Để bắt được cá đắng, họ phải chia thành 2 nhóm để hành động, trong đó “một nhóm moi móc những viên đá nhỏ để khơi dòng chảy. Nhóm còn lại vần đá đắp thành bờ ở nửa bên kia. Khi bờ đá nhô cao khỏi mặt suối, thì tấm bạt được trải xuống thành bờ đá để cản dòng nước hung dữ. Dòng nước bị chặn, chảy lượn sang phía bên kia. Do đó, nửa bên còn lại của con suối cạn dần và lộ ra những vũng nước”.
Sau đó, những người dân sẽ dùng đá làm chày đập nát những miếng vỏ cây có màu đỏ. Họ trút bột vỏ cây xuống vũng nước, nước nhuốm nhựa cây nhanh chóng lan khắp dòng chảy róc rách của con dòng nước xuôi dòng. Loại nhựa cây này vừa dễ tìm, dễ làm, độc tính không cao nên không mang tính chất tận diệt, lại không ảnh hưởng đến sức khỏe người ăn cá, khi nước trong trở lại cá sẽ hồi tỉnh.
Chỉ một lát sau, những con cá đắng bị “chuốc say” nên trôi ra khỏi hang đá, nổi lềnh bềnh trên mặt nước. Cứ như vậy, người dân có thể dễ dàng tóm được những con cá đắng.
Ngoài việc dùng cá đắng làm món ăn, loài cá này còn được ví như “lộc trời”, nhân sâm và được xem như vị thuốc đại bổ. Nguyên nhân là bởi cá đắng ở Hoàng Liên Sơn ăn những cây hoàng liên (một loại thuốc quý) của dãy núi này nên thịt của chúng mới có vị đắng và vô cùng tốt cho sức khỏe.
Trong Đông y, cá đắng tính bình, không độc, có tác dụng bổ khí huyết, tráng dương, thanh nhiệt, tiêu khát, chữa nóng trong…
Trong y học hiện đại, cá đắng cung cấp nhiều loại vitamin giúp đào thải độc tố trong máu, tăng cười sinh lực, bồi bổ sức khỏe. Bên cạnh đó, loài cá này còn cung cấp nhiều canxi giúp xương chắc khỏe.
Hiện tại số lượng loài cá này đang sụt giảm nghiêm trọng do bị săn bắt nhiều và do dòng chảy ở đoạn suối nơi chúng ở bị thay đổi. Mong rằng trong tương lai, người dân bản địa sẽ có ý thức bảo tồn loài cá đắng Hoàng Liên Sơn để chúng không bị rơi vào bờ vực tuyệt chủng như những loài vật khác.
Hoàng Nam st.
