Tân Thế Kỷ – Công nhân kỳ vọng được tăng lương vào đầu năm sau, song doanh nghiệp muốn trì hoãn vì sụt giảm đơn hàng, thu hẹp quy mô sản xuất, doanh thu giảm. Thế khó cho kỳ tăng lương tối thiểu năm 2024
Tăng lương có nhất thiết phải liên tục theo định kỳ?
Hơn 10 năm qua, lương tối thiểu thường được điều chỉnh vào ngày 1/1 hàng năm. Từ năm 2020 đến giữa 2022, việc này chỉ tạm hoãn do ảnh hưởng Covid-19.
Lần điều chỉnh gần nhất vào ngày 1/7/2022 với mức tăng 240.000-260.000 đồng tùy từng vùng. Hiện, vùng I (áp dụng cho TP HCM, Hà Nội, Bình Dương…) ở mức 4,68 triệu đồng và thấp nhất vùng IV với 3,25 triệu đồng.
Trước phiên họp đầu tiên của Hội đồng tiền lương quốc gia vào ngày 9/8, Tổng liên đoàn lao động Việt Nam cho rằng đa số công nhân mong muốn được tăng lương vào đầu năm sau.
TS. Phạm Thị Thu Lan, Viện phó Công nhân và Công đoàn (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam), cho rằng kết quả khảo sát chỉ ra thu nhập của công nhân không đáp ứng được nhu cầu cuộc sống, đặc biệt rất nhiều chi phí đã tăng so với năm ngoái. “Tiền lương là nguồn duy nhất lao động có được nên họ càng mong chờ được tăng lương”.
Qua khảo sát của Viện Công nhân và Công đoàn, hơn 24% lao động cho biết thu nhập vừa đủ chi tiêu cơ bản, 75,5% không đáp ứng đủ, thậm chí có trường hợp thu nhập chỉ đủ 45% nhu cầu chi tiêu.
Có trên 53% người được hỏi cho biết tiền lương ảnh hưởng quyết định lập gia đình, sinh con, phải gửi con về quê. Với lao động phải thuê trọ, tiền nhà, điện nước chiếm đến hơn 23% tiền lương.
Đồng quan điểm nên tăng lương cho người lao động vào đầu năm sau, ông Nguyễn Xuân Sơn, Giám đốc Vận hành Toàn quốc, Dịch vụ cho thuê lại lao động (ManpowerGroup Vietnam), phân tích tính đến hết năm 2023 mức lương tối thiểu hiện hành được thực hiện trong 1,5 năm.
“Trừ giai đoạn tạm hoãn vì Covid-19, việc thời gian áp dụng một mức lương hơn một năm đã trái với thông lệ, chưa kể tình hình kinh tế đã nhiều thay đổi”, ông Sơn nói.
Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) năm 2022 tăng 3,15%, 7 tháng đầu năm tăng 3,12%, tức lao động phải chi nhiều tiền hơn cho chi phí sinh hoạt. Theo ông Sơn, dù còn khó khăn nhưng nhìn chung kinh tế có đà tăng trưởng.
Năm 2022, GDP tăng 8,02% và dự báo năm nay đạt 5,34%. Ngoài một số nhóm ngành bị ảnh hưởng do nhu cầu tiêu dùng của thế giới giảm, vẫn có những ngành ứng dụng công nghệ cao, chế biến thực phẩm, hàng tiêu dùng, kho bãi… tăng trưởng tốt.
“Xem xét tăng lương cho lao động là cần thiết để chia sẻ với những khó khăn họ gặp phải suốt thời gian qua”, ông Sơn nói. Việc chốt sớm mức tăng sẽ giúp doanh nghiệp chủ động tính toán chi phí cho năm sau.
Cần cân nhắc kỹ lưỡng việc tăng lương
Tuy nhiên, TS Lê Duy Bình, Giám đốc điều hành Economica Vietnam, cho rằng cần cân nhắc và đánh giá kỹ tác động tăng lương giai đoạn này vì rất có thể sẽ tạo thêm cú sốc cho các doanh nghiệp đang gồng mình chống chịu với tình trạng sụt giảm đơn hàng.
Báo cáo thực trạng nhân sự của công ty tuyển dụng Navigos Group cho thấy 91% doanh nghiệp thuộc nhóm ngành sản xuất vật liệu xây dựng doanh thu giảm, con số này ở nhóm dệt may, da giày là 44%, tỷ lệ doanh nghiệp tự động hóa, ôtô, dược phẩm, công nghệ sinh học, sản phẩm công nghiệp sụt giảm doanh thu 22-37%…
Trước tình hình này, một bộ phận doanh nghiệp chọn thu hẹp quy mô sản xuất với hình thức đóng cửa nhà máy, giảm dây chuyền, bớt giờ làm và cắt giảm lao động.
Theo ông Bình, phần lớn ngành gặp khó khăn sử dụng đông lao động nên sẽ chịu tác động nhiều. Nếu nhà nước tăng lương nhưng chi phí cho nhân công của doanh nghiệp có hạn, họ buộc phải tiếp tục giảm lao động hoặc giãn giờ làm. Như vậy thu nhập thực tế của công nhân không đổi, thậm chí thấp hơn trước. Khoản tăng dễ thấy là tiền đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội và kinh phí công đoàn.
Ông Phạm Xuân Hồng, Chủ tịch Hiệp hội Dệt may thêu đan TP. HCM, cho rằng tình hình sản xuất kinh doanh khó khăn hơn dự báo, đơn hàng phục hồi chậm. “Lúc này phải tính giữ việc, duy trì thu nhập cho công nhân chứ không phải tăng lương”, ông Hồng nói.
Theo ông Hồng, thu nhập của người lao động phụ thuộc vào đơn hàng chứ không phải điều chỉnh lương tối thiểu, “có đơn hàng, có việc, lương lao động sẽ tự động tăng”. Tương tự khi doanh nghiệp có lợi nhuận thì tăng lương hay thưởng thêm tháng 13, 14 cho công nhân là việc đương nhiên phải làm.
“Trong bối cảnh này, nếu lương tối thiểu vẫn tăng sẽ là thách thức cho doanh nghiệp”, ông Hồng nói. Bởi tăng lương để bảo vệ cho lao động nhưng nếu lao động không có việc làm, thất nghiệp thì mục đích này không đạt được.
Gần 30 năm làm việc trong ngành dệt may, ông Nguyễn Hữu Tuấn, Giám đốc nhân sự Công ty cổ phần dệt may – đầu tư – thương mại Thành Công ở Khu công nghiệp Tân Bình (quận Tân Phú), cho rằng tăng lương đợt này sẽ là một đợt “thanh lọc” các doanh nghiệp nhỏ đang đuối sức.
Theo ông Tuấn, lương cơ bản thấp nhất mà các doanh nghiệp lớn đã trả cho lao động đã cao hơn khá nhiều mức tối thiểu vùng. Nếu năm 2024, Chính phủ điều chỉnh tăng 5% thì các nhà máy không cần tăng vẫn đảm bảo đúng quy định pháp luật. Tuy nhiên, những nơi đang trả ngang mức sàn, đơn hàng lại sụt giảm lại không xoay được chi phí để bù đắp phần tăng thêm.
TS Phạm Thị Thu Lan nhìn nhận những khó khăn của doanh nghiệp là thách thức cho kỳ tăng lương lần này. Khảo sát của công đoàn cho kết quả tình trạng thiếu hụt đơn hàng được dự báo vẫn còn tiếp diễn, khi có 17,2% doanh nghiệp khảo sát cho biết tình hình thiếu đơn hàng trong năm 2024 sẽ tăng lên.
Tăng lương 6% không giải quyết được gì!
“Tăng 6% sẽ không có ý nghĩa gì cả, nếu lương tối thiểu vẫn được tính dựa trên một mặc định giản đơn rằng, bằng việc tiêu dùng ít nhất và rẻ nhất, người lao động vẫn đủ sức làm việc cật lực ít nhất tám tiếng mỗi ngày ” – Đó là nhận định của nhà báo Lê Tuyết.
Nếu Nghị định về điều chỉnh lương tối thiểu vùng được thông qua, lương căn bản của lao động ở vùng I là 5.007.600 đồng (lương tối thiểu năm 2020: 4.420.000 đồng + 260.000 đồng là mức tăng của vùng I như TP HCM, Hà Nội) x 7% (phần tăng thêm cho lao động đã qua đào tạo). Nếu công ty làm tròn thành 5,01 triệu đồng thì sau khi trừ 10,5% cho bảo hiểm xã hội, số tiền thực nhận chưa đến 4,5 triệu đồng. So với mức hiện tại 4,3 triệu, lương thực nhận tăng khoảng 200.000 đồng.
Theo khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu quan hệ lao động mức lương mà người lao động nhận được để duy trì mức sống bình thường cho bản thân và gia đình tại TP HCM (vùng I) vào năm 2020 là 7,5 triệu đồng.Như vậy, cùng thời điểm, lương tối thiểu (4,42 triệu đồng) chỉ bằng 59% lương đủ sống.
Một khảo sát khác khác cũng cho thấy, 90% doanh nghiệp xây dựng lương cơ bản, chỉ cao hơn 7-10% lương tối thiểu.
Với nhiều doanh nghiệp, lương tối thiểu chỉ là cơ sở để xây dựng thang lương đóng bảo hiểm xã hội và tham chiếu để không trả thấp hơn. Tổng các khoản bảo hiểm cần đóng chiếm đến 32% lương căn bản cho nên một mức lương tối thiểu thấp sẽ giảm bớt rất nhiều chi phí.
Lương tối thiểu sẽ không thể trở thành chỗ dựa cho người yếu thế nếu không có sự thay đổi cách nhìn nhận, tính toán để hướng đến lương đủ sống.
Lương đủ sống là mức tối thiểu mà tất cả mọi người làm việc đều cần có để thoát nghèo, giúp họ trang trải một mức sống tiêu chuẩn cho mình và gia đình.
Theo nhà báo Lê Tuyết, ở Việt Nam, giá trị của lương tối thiểu và lương đủ sống lại khác nhau rất xa. Nguyên nhân do cách tính của Việt Nam dựa trên mức sống tối thiểu của nhóm dân cư thu nhập thấp và chi tiêu thấp, chứ không dựa trên mức sống tối thiểu theo tiêu chuẩn.
Cụ thể, chi tiêu cho lương thực, thực phẩm trong cách tính mức sống tối thiểu là chi tiêu của nhóm 2-3, tiệm cận nhóm nghèo nhất trong 10 nhóm dân cư do Tổng cục Thống kê công bố.
Từ đó dẫn đến nhận định rằng, tăng 6% sẽ không có ý nghĩa gì cả, nếu lương tối thiểu vẫn được tính dựa trên một mặc định giản đơn rằng, bằng việc tiêu dùng ít nhất và rẻ nhất, người lao động vẫn đủ sức làm việc cật lực ít nhất tám tiếng mỗi ngày.
Hoàng Nam tổng hợp.
Nguy cơ vỡ đập chứa 1,2 triệu m3 nước ở Đăk Nông, khẩn trương di dời dân
Tân Thế Kỷ *Truyền Thống – Nhân Văn – Trung Thực*
